مستوره اردلان، بانوی شاعر کرد

هرکس به دلارامی دارد سر سودایی         تو شوخ پری‌ پیکر آرام دل مایی

عالم همه گردیدم و آفاق نـوردیدم          درکشور نیکویان، نـبود چو تو زیبایی

 

شعری که خواندید یکی از اشعار زیبای بانوی کرد، ماه شرف قادری متخلص به مستوره کردستان یا مستوره اردلان است. این زن با استعداد که نماد توانمندی جامعه زنان در دوران مرد سالاری است در سال ۱۱۸۴ شمسی، ۱۲۲۰ هجری قمری و ۱۸۰۵ میلادی در شهر سنندج مرکز استان کردستان، در خانواده فرهنگی قادری‌ها چشم به جهان گشود.

زمان تولد مستوره کردستان مصادف با زمان حکومت امان الله خان والی اردلان بود و در آن زمان زن‌ها حق تحصیل و مطالعه نداشتند؛ اما مستوره اردلان به لطف پدر بزرگوار و ادیب خود «ابوالحسن بیگ قادری» به زنی صاحب قلم و خوش ذوق در زمینه شعر و ادب و تاریخ تبدیل شد و بعدها لقب نخستین زن تاریخ نگار ایران و جهان را به خود اختصاص داد. این بانوی بزرگ علاوه بر حوضه شعر و ادب، در عفت، پاکدامنی، آشپزی و هنر خانه داری نیز زبانزد عام و خاص بود.

پس از مدت کوتاهی، مستوره اردلان توانست خود را در ردیف شاعران و ادیبان نام‌آور آن دوره قرار دهد و با سرودن قصاید و غرلیات ناب و لطیف با شاعران دیگر به مقابله پرداخته و با آن‌ها ارتباط بگیرد.

 

مقاله پیشنهادی:

معرفی خاندان آصف و نقش آنها در سیاست+معرفی ۳ نسل از خاندان آصف

 

این شاعر کرد زبان، با ذوق و استعداد منحصر به فرد خود در نوشتن توانست در آن سن کم خود را به رتبه مورخین مشهور زمانه برساند تا جایی که میرزا علی اکبر تاریخ نویس در مورد مستوره اردلان می گوید: «سزاوار است نام مستوره به خاطر فضل و کمال و خط و ربط و شعر و تاریخ نگاری اش در ردیف زنان برجسته و مورخین نامدار قرار گیرد.»

مستوره اردلان در سن ۱۷ سالگی به اجبار با خسروخان فرزند امان الله خان بزرگ سنندج ازدواج کرد. به گفته میرزان خان، ماه شرف چون شایستگی و جایگاه خود را هم ردیف با با مردان جامعه می دانست؛ از این ازدواج امتناع می‌کرد اما خسروخان پدر و پدربزرگ او را به همراه چند تن از بستگان دیگر زندانی کرد و ابوالحسن بیگ را به پرداخت جریمه ۳۰ هزار تومانی وادار کرد و شرط آزادی آن‌ها را عقد با مستوره اردلان عنوان کرد. در نهایت ماه شرف خانم ناچار شد درخواست پسرخان را قبول کند و با او ازدواج کرد.

مستوره اردلان اوقات فراغت خود را به مطالعه و سرودن شعر و تاریخ نگاری می‌گذراند. از طرفی خسرو خان، همسر او نیز در حوضه شعر دست به قلم بود و به سرودن شعر می پرداخت و همین امر باعث شده بود مستوره را نیز به این کار تشویق کند. با این که خسرو خان اردلان، مردی عیاش و خوش گذران بود و مستوره در شعر‌های خود بار ها به بی وفایی او اشاره کرده است؛ اما با گذشت زمان، مستوره به خسروخان علاقه مند شد.

 

مقاله پیشنهادی:

معرفی خانه کرد در سنندج-۳ دوره ساخت قدیمی ترین نماد فرهنگ کردستان

 

پیش‌تر گفتیم این بانوی هنرمند با شاعران به نام آن زمان آشنایی و ارتباط داشت. از این شاعران و فرهیختگان می توان به یغمای جندقی و سید عبدالرحیم مولوی که از بزرگان مکتب شعر گورانی است اشاره کرد. سید عبدالرحیم مولوی هر زمان که به قصد دیدار دوستان خود نظیر غلام‌ شاه خان اردلان و رضا قلی خان اردلان به سنندج سفر می کرد؛ به دیدن مستوره اردلان رفته و او را به سرودن شعر کردی گورانی تشویق می نمود.

برخی معتقدند که شعرای سورانی سرا نسبت به عدم سرودن شعر کردی توسط مستوره اردلان ناراحت بودند و از او شکایت داشتند و غرل زیر را نسبت به او سروده اند:

گرفتارم به نازی چاوه‌کانی مه‌ستی فه‌تتانت

بریندارم به زه‌خمی سینه ‌سوزی تیری موژگانت

 البته بعضی نیز اعتقاد دارند این غزل توسط خود مستوره سروده شده است و آن را به عنوان نمادی برای شکستن تابوی مرد سالاری آن زمان می‌داند. البته در منطقه کردستان اردلان تا آن زمان و بعدها سرودن شعر کردی و سورانی اصلاً رایج نبود.

البته به علت رابطه خوب مستوره و عبدالرحیم مولوی و سفارش‌های متعدد این شاعر بزرگ به مستوره بعید است که ماه شرف از گفته و توصیه او سرپیچی نموده و تا آخر عمر از سرودن شعر کردی گورانی پرهیز کرده باشد. امکان دارد که اشعار کردی مستوره اردلان در جایی پنهان یا لا به لای اوراق قدیمی گذشته وجود داشته باشد و به دست عموم نرسیده باشد.

 

مقاله پیشنهادی:

معرفی فرش تاریخی و اصیل بیجار-با بیش از ۱۰۰ ها رنگ و نگاره بسیار زیبا

 

روزهای سخت مستوره

عمر روز های خوش مستوره یا به قول خودش روزگار اعتبار او چندان طولانی نبود؛ زیرا خسرو خان اردلان در سال ۱۲۵۰ هـجری قمری به دلیل عارضه کبدی در سن بیست و نه سالگی از دنیا رفت و شرایط روحی بسیار بدی برای ماه شرف پیش آمد. از یک سو مرگ همسر و از سوی دیگر از دست دادن برادر جوانش ابوالمحمد  بیست و دو ساله داغ بزرگی بر دل این بانوی پر احساس نهاده بود. این روزهای سخت شادابی و جوانی را از چهره زیبای او گرفت و ضربات روحی سنگین او را به سوی عزلت و تنهایی سوق داد. مستوره اردلان این روزها را با مطالعه کتب دینی و نوشتن کتاب عقاید مستوره سپری کرد.

این بانوی فرهیخته کرد زبان، در نهایت پس از خلق آثاری ارزشمند در سال ۱۲۲۷ خورشیدی در سن ۴۴ سالگی، در سلیمانیه کردستان عراق دارفانی را وداع گفت و اقلیم کردستان و ایران را از وجود ارزشمند و پرمهر خود محروم کرد.

تندیس مستوره اردلان در ابتدای بلواری که به عمارت تاریخی خسروآباد محل زندگی مستوره منتهی می‌شود نصب شده است و در جلسه شورای ملی ثبت ملی گردیده است. این تندیس توسط هادی ضیاءالدینی نقاش و مجسمه ‌ساز سنندجی ساخته شده است.

آثار مستوره اردلان

مستوره اردلان در زمان حیات خود به تألیف چندین کتاب شعر پرداخت که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است علاوه بر این آثار، اشعار پراکنده‌ای به گویش کردی گورانی و اشعاری که برای مردم کردستان ناآشنا و فاقد اعتبار علمی هستند نیز از این شاعر یافت شده است.

مقاله پیشنهادی:

بهترین سوغاتی فروشی‌های سنندج در سال ۱۴۰۱

 

تاریخ اردلان

این کتاب دلیل اصلی معروفیت و ارزش علمی و اجتماعی مستوره اردلان است؛ زیرا تا اواخر قرن نوزدهم میلادی در سراسر خاورمیانه کسی به جز مستوره به تاریخ نویسی به ویژه کرد‌شناسی نپرداخته بود. این کتاب ارزشمند در سال۱۳۲۶ شمسی مطابق ۱۹۴۷ میلادی توسط مرحوم ناصر آزادپور در چاپخانه بهرامی سنندج به چاپ رسید و بعدها نیز با ویرایش‌گران و تصحیح‌ کنندگان مختلف توسط انتشارات متعددی چاپ شد.

این کتاب به روایت رویدادهای تاریخی سلسله اردلان می‌پردازد. سلسله‌ای که به مدت ۷۰۰ سال بر املاک بزرگی از کردستان حکومت کردند. در واقع در این کتاب از حوادث تاریخی که قوم اردلان از ابتدای دوره «شاه اسماعیل اول صفوی» تا زمان «عباس میرزای قاجار» با آن روبه‌رو بوده‌اند نقل می شود و تاریخ ولایت اردلان از ابتدای شخص «بابا اردلان» تا پایان حکومت «امان‌الله خان اردلان» و مختصری از احوال دوره «خسرو خان ناکام» و پسر او «رضا قلی خان» را شامل می‌شود. حکومت «محمدخان گرجی»، حکومت «عباس قلی خان» پسر «محمدخان اردلان»، حکومت خانه پاشای بابان و حکومت «هلوخان اردلان» از محورهای اصلی این کتاب هستند.

عقاید مستوره

این کتاب، رساله‌ای منحصر به فرد در رابطه با عقاید مستوره اردلان در مذهب اهل سنت شافعی است که بر ارزش شخصی و عقاید دینی او بسیار می‌‌افزاید و بدون اغراق می‌توان گفت که تاکنون در میان زنان ایرانی کسی به تألیف چنین اثری نپرداخته است.

 

مقاله پیشنهادی:

بهترین نقاط گردشگری سنندج برای فروردین ۱۴۰۱

 

دیوان اشعار

این دیوان به زبان فارسی و در حدود ۲ هزار بیت سروده شده است و سه بار به چاپ رسیده ‌است. این کتاب شامل دو غزل سورانی، ده مثنوی بلند هورامی و دو دوبیتی فارسی است. چاپ اول در سال ۱۳۰۴ شمسی به توسط حاج شیخ یحیی معرفت «اعتضاد الاسلام» و اسدالله خان کردستانی و چاپ دوم آن به همت احمد کرمی در «نشریات ما» در سال ۱۳۶۳ شمسی در تهران صورت گرفته است. چاپ سوم این اثر نیز به کوشش آقای صدیق صفی ‌زاده بوره انجام شده است.

 در زمستان سال ۸۵ در اربیل کردستان عراق کنگره‌ای به منظور بزرگداشت مستوره اردلان برگزار شد و در این گردهمایی ده کتاب منتشر شد. کتاب مستوره برگ‌هایی از تاریخ سر به مهر اثر جمال احمدی آئین و ترجمه کردی آن توسط عدنان برزنجی، کتاب شرعیات مستوره با تصحیح جمال احمدی آئین و مقدمه نوید نقشبندی و ترجمه کردی آن از نوید نقشبندی در لیست این کتاب ها قرار داشتند.

نمونه‌ای از اشعار زیبای مستوره اردلان

صورتگر چین تا رخ زیبای تو دیده

از رشک به دندان سرانگشت گزیده

رحمت به دل واله فرهاد فرستد

آن کس لب شیرین توای شوخ مکیده

از ناوک دلدوز تو در شهر دلی نیست

در سینه به مانند کبوتر نتپیده

هرجا که دلی هست قرین با غم هجرت

شب‌ها به دو چشمم به چسان اشک چکیده

غیر از ستم و جور و جفا ای شه خوبان

(مستوره) ز تو بوی وفایی نشنیده 

 

مقاله پیشنهادی:

لباس کردی مردانه و زنانه از قدیم تا به امروز و انواع آن-بیش از ۱۰ مدل لباس

 

کلام آخر

امیدواریم با ارائه این مطلب توانسته باشیم شما را به خوبی با زندگینامه این بانوی هنرمند آشنا کنیم. باشد یاد و خاطره تمام شاعران بزرگ ایرانی چه زن و چه مرد تا ابد در یادها باقی بماند و بدان افتخار شود.

شما کاربران عزیز میتوانید با مراجعه به سایت شارینو از سایر خدمات آن استفاده کنید از جمله :

طراحی سایت

طراحی اپلیکیشن

سئو در سنندج

تولید محتوا

پشتیبانی اینستاگرام

طراحی و ساخت تیزر

طراحی پوستر

طراحی لوگو

تولید محتوا در سنندج

دیجیتال مارکتینگ در سنندج

ادمین پیج اینستاگرام در سنندج